TE VERTETAT E PAKENDSHME: Tweet-e,
poste,
chat, email. Mes smartphone-ve dhe rrjeteve socialë, kalojmë në
internet
një pjesë të madhe të jetës sonë. E megjithatë studimet e fundit
tregojnë që interneti na bën të ndihemi të vetmuar e të depresuar. Dhe
mund të jetë në origjinë të disa shqetësimeve psikologjikë
Të
gjithë ne, që kur ka nisur marrëdhënia me internetin, kemi shfaqur
tendencën që ta pranojmë për atë që është, pa menduar shumë se si do të
donim që të ishte apo çfarë duam të shmangim. Duhet të reagojmë.
Interneti është ende yni dhe mundemi ta rimodelojmë. Në lojë është
mendja jonë
Në një farë kuptimi, nuk ka rëndësi nëse ethet tona
dixhitale provokojnë sëmundje mendore, apo thjeshtë kufizohen që ta
inkurajojnë. Ajo që ka rëndësi është që njerëzit vuajnë. Të vënë përpara
nga shpejtësia e jetës, shkojmë drejt drogërave të ligjshme, dhe kjo
ndihmon për të shpjeguar përse Shtetet e Bashkuara ecin përpara me
Xanax-in. Apo i besojmë shpëtimit fals të të ashtuquajturit
multitasking, që përthith vëmendjen tonë edhe kur kompjuterin e kemi
fikur.
Tony DokoupilPërpara se të hidhte
filmimin më të shikuar në historinë e internetit, Jason Russell nuk
ishte një i apasionuar pas rrjetit. Llogaria e tij në YouTube ishte
mbyllur dhe faqet e tij në
Twitter dhe
Facebook
përmbanin disa pak fotografi fëmijësh dhe disa azhornime për kopshtin e
shëpisë. Russell ishte ndër ata të bindurit që interneti nuk është bërë
“për të kontrolluar se sa njerëz na pëlqejnë”. Kur zakonet e tij
teknologjikë e bënin të ndihej “gjeni, i droguar apo një megalloman”, ai
shkëpuste spinën për ditë të tëra. Ishte i bindur që “e rëndësishme
është të fikësh kompjuterin dhe të bësh diçka në jetën reale”.
Pastaj,
në mars të 2012, Russell u përpoq të fikë gjithçka. Ndodhi pasi bëri të
qarkullojë një link në drejtim të Kony 2012, dokumentari i tij mbi
zotërinë afrikan të luftës,
Joseph Kony.
Ideja ishte që të përdorej rrjeti social për ta bërë të njohur për të
gjithë Konyn dhe për të ndalur krimet e tij. Dhe funksionoi: filmi
përshkoi rrjetin dhe u pa 70 milionë herë brenda një jave. Por ndërkohë,
Russellit i ndodhi diçka. Po ata instrumenta dixhitalë që mbështetën
projektin e tij i dëmtuan psikikën, duke e ekspozuar para një lumi
lëvdatash dhe sharjesh si dhe duke shtypur kështu marrëdhënien e tij të
ngrohtë me mjetet e rinj të informacionit.
Katër ditët e para
fjeti dy orë duke prodhuar një turbinë tweet-esh disi të çuditshëm.
Publikoi një link tek “Unë takova lopën e detit”, një film me metrazh të
shkurtër i animuar me një intervistë të
John Lennon,
duke nxitur ndjekësit e tij që “të fillojnë të ushtrojnë mendjen”.
Postoi një fotografi të tatuazhit të tij “Timshel”, një term biblik i
zgjedhjes së njeriut mes të mirës dhe të keqes. Në një moment hodhi në
internent dhe komentoi një foto të një mesazhi të nënës së tij. Më pas e
krahasoi jetën e tij me një tru të marrë nga filmi Inception: “Një
ëndërr brenda një ëndrre”.
Ditën e tetë të kësaj vorbulle të çuditshme dërgoi një tweet të fundit, një citim i
Martin Luther
King: “Nëse nuk mund të fluturosh, vrapo; nëse nuk mund të vraposh, ec;
nëse nuk mund të ecësh, zvarritu; por çfarëdolloj gjëje që të bësh,
duhet të vazhdosh të shkosh përpara”. Më pas, hyri në botën reale. U
zhvesh dhe shkoi në një qoshe rruge shumë të rrahur pak më larg shtëpisë
së tij, në
San Diego,
ku përplasi duart në trotuar duke sharë djallin. Edhe kjo u shndërrua
shumë shpejt në një filmim shumë të ndjekur në internet.
Në
vijim Russell u diagnostifikua me një “psikozë reaktive”, një shqetësim
mendor me kohëzgjatje të shkurtër. Nuk kish fare të bënte me droga apo
alkool, ka nënvizuar në një postim në internet e shoqja Danica. Varej
ekskluzivisht nga kompjuteri, që vazhdonte ta mbante të lidhur në rrjet
edhe kur ai vetë po bëhej copë-copë. “Nuk dinim asgjë”, ka shkruajtur
Danica. “Por mjekët thonë se bëhet fjalë për një fenomen të zakonshëm”,
duke marrë në konsideratë “kalimin e papritur nga një anonimat relativ
në qendër të vëmendjes botërore, me reagime të një entuziasmi të madh
por edhe përbuzjeje”. Pasi Jason doli nga spitali, bashkëshortja vendosi
të mbajë “një muaj heshtje” në Twitter.
Pikëpyetjet mbi efektet
e mundshëm të internetit mbi mendjen njerëzore janë të vjetra të paktën
po aq sa edhe link-et. Por edhe për ata që nuk besojnë tek interneti,
ideja që një teknologji e re mund të ndikojë në mënyrën tonë të të
menduarit dhe të ndjerit konsiderohet e marrë dhe naive, njësoj si të
godasësh me shkop një abazhur, apo të konsiderosh televizionin fajtor
për keqedukimin e fëmijëve. Pra, deri pak kohë më parë, interneti
konsiderohej thjeshtë një tjetër mjet komunikimi masiv, një sistem
transmetimi, dhe jo një makinë diabolike. I bënte njerëzit më të lumtur
dhe më produktivë. E ku ishte prova për të kundërtën?
Sot provat
po fillojnë të akumulohen. Po dalin studimet e parë seriozë dhe kuadri
është shumë më tepër shqetësues nga sa janë të gatshëm të pranojnë
utopistët e internetit. Versioni aktual i internetit – i lëvizshëm,
social, i përshpejtuar dhe i kudondodhur – mund të na bëjë jo vetëm më
budallenj dhe të vetmuar, por edhe më të depresuar dhe në ankth, të
prirur për çrregullime obsesivë-kompulsivë e madje edhe psikotikë.
Imazhet e mendjes sonë të dixhitalizuar do të arrijnë t’u ngjajnë atyre
të toksiko-dipendentëve. Njerëz shumë normalë po shkatërrohen në mënyra
të reja.
Shkrirje me makinat Në verën e
vitit 1996 shtatë studiues të rinj të MIT anuluan ndarjen mes njeriut
dhe kompjuterit duke jetuar njëkohësisht në botën fizike dhe në atë
virtuale. Kishin një tastierë në xhep, një radiotransmetues në çantën e
shpinës, si dhe një monitor që e mbanin gjithmonë përpara syve.
Vetëquheshin cyborg dhe ishin tipa të çuditshëm. Por siç vëren Sherry
Turkle, një psikologe e MIT, “sot jemi të gjithë cyborg-ë”. Kjo jetë ku
jemi gjithë kohës të lidhur tashmë na duket normale, por kjo nuk do të
thotë që është e shëndetshme apo e qëndrueshme, që nga momenti që
teknologjia – për të perifrazuar batutën e vjetër mbi alkoolin –
shndërrohet në shkakun dhe në zgjidhjen e të gjithë problemeve të jetës.
Në një hark kohor më të vogël se sa ai i fëmijërisë, jemi
shkrirë në një me makinat dhe kemi filluar të fiksojmë ekranin për të
paktën tetë orë në ditë: më shumë se sa i dedikojmë çdo aktiviteti
tjetër, përfshirë gjumin. Adoleshentët mesatarisht arrijnë të qëndrojnë
shtatë orë para një ekrani në një ditë të zakonshme shkolle, madje deri
në njëmbëdhjetë orë nëse llogarisim kohën që kalojnë në disa pajisje
njëkohësisht. Sot në SHBA
smartphone-t
janë më të përhapur se sa telefonët e vjetër celularë, dhe më shumë se
një e treta e përdoruesve lidhen në internet sapo zgjohen, para se të
ngrihen nga krevati.
Ndërkohë, një mesazh me tekst është
transformuar në një rrahje qerpikësh: pavarësisht nga mosha, çdo person
dërgon dhe merr mesatarisht 400 mesazhe në muaj, katër herë më shumë se
sa në vitin 2007. Një adoleshent ka të bëjë me afërsisht 3700 mesazhë në
muaj, dyfishi krahasuar me 2007. Dhe më shumë se dy të tretat e këtyre
cyborg-ëve normalë, të përditshëm, kanë ndjesinë që telefoni i tyre
dridhet edhe atëherë kur kjo nuk ndodh. Studiuesit e quajnë “sindroma e
dridhjes fantazmë”.
Në tërësi, ndryshimet dixhitalë të pesë
viteve të fundit të ngjajnë me një kalë qe i ka shpëtuar nga duart
kalorësit, duke tërhequr zvarrë atë që më parë mbante frerët. Askush nuk
uron një të ardhme amishësh. Por studimet zbulojnë se interneti nuk
është thjeshtë një tjetër sistem komunikimi. Rrjeti po kërkon një mjedis
mendor tërësisht të ri, një gjendje natyre dixhitale në të cilën mendja
shndërrohet në një panel kontrolli që funksionon me një ritëm të
tmerrshëm, dhe pak prej nesh arrijnë të mbijetojnë të paprekur.
“Eshtë
një problem i rëndësishëm dhe i ri, si ndryshimet klimatike”, thotë
Susan Greenfield, një docente e farmakologjisë në universitetin e
Oxfordit. Greenfield po shkruan një libër për mënyrën se si teknologjia
dixhitale na riprogramon, dhe jo për më mirë: “Mund të krijojmë një botë
të mrekullueshme për bijtë tanë, por nuk do të ndodhë nëse vazhdojmë të
mohojmë faktet dhe adoptojmë këto teknologji pa reflektuar për atë që
është duke ndodhur”.
Interneti na bën të çmendur? Zbulimet që
vijnë nga më shumë se 15 shtete thonë se po shkojmë në atë drejtim.
Peter Whybrow, drejtor i institutit Semel të neuroshkencës dhe sjelljes
njerëzore në Universitetin e Kalifornisë në Los Angeles, thotë se
“kompjuteri është si një formë kokaine elektronike”, në gjendje të hapë
cikle maniakalë, që pasohen nga periudha depresioni.
Interneti
“na shtyn në sjellje që e dimë se janë negative dhe që na bëjnë të
zhytemi në ankth, duke na bërë të reagojmë në mënyra kompulsive”, thotë
Nicholas Carr, ne librin “Interneti na bën budallenj?” mbi efektet
konjitivë të rrjetit. “Nxit obsesionet, varësinë dhe reagimet nën
stres”, shton Larry Rosen, një psikolog kalifornian që studion efektet e
internetit prej dekadash. “Favorizon, e madje provokon sëmundjet
mendore”.
Frika se interneti dhe teknologjia e lëvizshme
krijojnë varësi – që shpesh shoqërohet me çrrregullime
obsesivo-kompulsivë si dhe shqetësime si mungesë vëmendje apo
hiperaktivitet – qarkullon prej dekadash, por deri pak kohë më parë
mbizotëronte opinini i optimistëve, shpesh herë të armatosur edhe me
ironi. “Cfarë na pret më tej? Abuzimi i furrës me mikrovalë apo varësia
nga gjalpi i kakaos?” ka shkruajtur në vitin 2006 një studiues që merret
me vlerësimin e kërkimeve për një prej revistave më të mëdha të
psikiatrisë. Manuali diagnostik dhe statistikor i shqetësimeve mendorë
nuk ka parashikuar asnjëherë një kategori ndërveprimesh makinë-njeri.
Por
sot, opinioni i optimistëve kontestohet. Manuali i vitit 2013 ka
përfshirë për herë të parë çrregullimin e varësisë nga interneti, edhe
pse ka një shtojcë të rezervuar për argumentat që kërkojnë “studime të
mëtejshëm”. Kina, Taivani dhe Korea e Jugut në vitet e fundit kanë
pranuar diagnozën, duke filluar ta trajtojnë përdorimin problematik të
internetit si një emergjencë të rëndë shëndetësore kombëtare. Në këta
vende, ku dhjetëra miliona vetë (dhe deri 30 përqind e adoleshentëve)
konsiderohen të varur nga interneti, dhe mbi të gjitha nga lojërat
online, nga realiteti virtual dhe rrjetet socialë, kjo çështje po zë
gjithmonë e më shumë faqet e para të gazetave. Një çift të rinjsh e
injoruan fëmijën e tyre deri sa e lanë të vdesë, ndërkohë që kujdeseshin
për një fëmijë virtual në internet. Një djalë kish rrahur për vdekje të
ëmën sepse i kishte kërkuar që të fikte kompjuterin (dhe më pas përdori
kartën e saj të kreditit për të qëndruar i lidhur në internet edhe për
disa orë të tjera). Të paktën dhjetë përdorues të internetit kanë vdekur
nga tromboza për arsye se kanë qëndruar të ulur përpara kompjuterit për
shumë orë me radhë.
Qeveria koreane financon qendra të
asistencës dhe po mendon për një mbyllje të internetit gjatë natës për
të rinjtë. Ndërkohë Kina ka lançuar një kryqëzatë të nënave për të
nxitur sjellje më të sigurta online. Kjo iniciativë lindi kur u zbulua
se disa mjekë përdornin elektroshokun për të trajtuar adoleshentët që
kishin varësi nga interneti. “Ka diçka interneti që provokon varësi”,
thotë Elias Aboujaoude, një psikiatër i shkollës së mjekësisë në
Universitetin e Stanfordit, ku drejton klinikën e çrregullimeve
obsesivo-kompulsivë dhe klinikën e shqetësimeve të kontrollit të
impulseve. “Kam parë shumë pacientë që më parë nuk kishin patur një
histori sjelljesh të rrezikshme apo abuzimesh me substanca që janë bërë
të varur për shkak të internetit”.
Studimi i tij i vitit 2006
mbi sjelljet problematike në internet është në bazë të Virtually you,
një libër që flet se si aftësia e jashtëzakonshme e tërheqjes së uebit
vepron mbi psikikën tonë. Edhe duke studiuar një kampion përdoruesish të
moshës së mesme me një linjë telefonike fikse – të intervistuarit
kishin moshë mesatare mbi dyzetë vjeç dhe fitonin më shumë se 50 mijë
dollarë në vit – Aboujaoude zbuloi se një në tetë prej tyre shfaqnin të
paktën një shenjë varësie nga interneti. Sipas studimeve më të fundit,
shifrat në Amerikë janë të barabarta me ato mes aziatikëve.
Pastaj
është edhe një eksperiment i kryer në vitin 2010 nga universiteti i
Maryland. Iu kërkua dyqind studentëve që të shkëputeshin për 24 orë nga
interneti dhe nga çfarëdolloj teknologjie e lëvizshme si dhe të
rregjistronin ndjesitë e tyre. “Eshtë e qartë se jam i varur dhe varësia
është diçka e shpifur”, pranoi një student. “Mjetet e komunikimit janë
droga ime”, deklaroi një tjetër. Të paktën dy shkolla nuk arritën madje
as të nisin një eksperiment të tillë për shkak të mungesës së
vullnetarëve. “Shumë studentë universitarë jo vetëm nuk janë të gatshëm,
por janë të paaftë nga pikëpamja funksionale për të hequr dorë nga
lidhjet e tyre mediatike me botën”, ka konkluduar universiteti i
Marylandit.
Varësia nga Facebooku Gjithnjë
në vitin 2010, dy psikiatër nga Taivani pushtuan vëmendjen e kronikës
me idenë e çrregullimeve që sjell varësia nga iPhone. Dokumentuan dy
raste: i pari kish të bënte me një student të shtruar në nëj institut
për sëmundje mendore për arsye se përdorte iPhone 24 orë në ditë. I dyti
kish të bënte me një agjent marketingu 31 vjeçar që përdorte telefonin
kur ishte në timon. Të dy rastet do të ishin injoruar me një të qeshur
nëse në po të njëjtën kohë nuk do të kish dalë një studim i Stanfordit
mbi sjelljet e dyqind personave kundrejt iPhone. Studimi pohonte që një
përdorues në dhjetë ndihej “tërësisht i varur” nga celulari. Me
përjashtim të 6% të kampionit, të gjithë pranonin një nivel të caktuar
detyrimi, ndërkohë që tre përqind e të intervistuarve nuk lejonin askënd
që të prekte smartphone-n e tyre.
Në dy vitet e fundit,
shqetësimet për një përdorim patologjik të internetit janë rritur më
tej. Në muajin prill, në revistën Times të Indisë, disa mjekë folën për
prova anektodike të një rritjeje të “varësisë nga Facebook”. Detajet më
të fundit mbi obsesionin e amerikanëve për internetin mund të gjenden në
librin e ri të Larry Rosen, “iDisorder”, që pavarësisht titullit joshës
u botua nga shtëpia më e madhe botuese universitare në botë. Ekipi i
tij ka studiuar një kampion prej 750 personash, adoleshentë dhe të
rritur përfaqësues të popullsisë së Kalofornisë së Jugut, duke
përshkruar në detaje sjelljet e tyre teknologjike, ndjenjat e tyre ndaj
këtyre sjelljeve dhe pikaverazhin e tyre në një seri testesh standartë
për çrregullimet psikiatrikë. Pjesa më e madhe e të intervistuarve, me
përjashtim të atyre mbi të pesëdhjetat, kontrollonte sms-të, postën
elektronike apo rrjetin e tyre social “vazhdimisht” apo “çdo çerek ore”.
Edhe më shqetësues zbulimi i Rosen, që ata persona që kalonin më shumë
kohë në internet shfaqnin një numer më të madh “tiparesh kompulsivë të
personalitetit”.
Mund të tingëllojë diçka e kuptueshme: ata që
duan të qëndrojnë më shumë kohë në internet ndihen të detyruar ta bëjnë.
Por në të vërtetë nuk është kjo që duan vërtetë. Një studim i vitit
2011 pohon se pjesa më e madhe e të rinjve të punësuar nëpër kompani
(deri në moshën 45 vjeç) mbajnë me vete telefonin e tyre në dhomën e
gjumit, dhe kjo kjo se është zgjedhje e lirë e tyre, nuk është gjë që
duan ta bëjnë. Sipas një tjetër studimi të vitit 2011, nuk është një
zgjedhje e lirë ajo që shtyn 80 përqind të personave që të marrin me
vete kur shkojnë për pushime laptopët e tyre dhe smartphone-t, për të
qënë të informuar mbi atë që ndodh kur nuk janë. Nuk është zgjedhje e
lirë as ajo që i shtyn mbajtësit e smartphone-ve që të kontrollojnë
telefonata dhe mesazhe përpara se të shkojnë në shtrat, në mes të natës
dhe sapo zgjohen nga gjumi.
Mund të duket sikur përdorimi i
kësaj teknologjie është një zgjedhje e jona, por në të vërtetë jemi të
tërhequr prej potencialit të saj për të na kënaqur në një kohë të
shkurtër. Cdo zile mund të sinjalizojë një okazion social, seksual apo
profesional, dhe kur përgjigjemi marrim një minikënaqësi, një lëshim të
shpejtë dopamine. “Këto kënaqësi janë si goditje energjie që rikarikojnë
motorrët kompulsivë, të krahasueshëm me elektrizimin e lojtarit të
pokerit kur sheh që në tapetin e gjelbërt hidhet një letër e re”,
shpjegon për revistën Scientific American një studiuese e mjeteve të
komunikimit të MIT, Judith Donath. “Në tërësi është një efekt i
fuqishëm, të cilit është e vështirë t’i rezistosh”.
Të atrofizuar Në
vitet e fundit është bërë e mundur të vëzhgohet se si ky përdorim i
internetit modifikon trurin. Në vitin 2008 Gary Small, kreu i qendrës
kërkimore për kujtesën dhe plakjen në Universitetin e Kalifornisë në Los
Angeles, ishte i pari që dokumentoi ndryshimet e trurit pas një
përdorimi qoftë edhe të moderuar të internetit. Mori 24 persona, gjysma
përdorues ekspertë të internetit dhe gjysma tjetër fillestarë, dhe
përdori tek ta rezonancën manjetike. Dallimi ishte mbresëlënës, sepse
përdoruesit e internetit shfaqnin një korteks parafrontal ndjeshëm të
ndryshuar. Por befasia e vërtetë është ajo që ndodhi më vonë. Small u
kërkoi fillestarëve që të kalonin një total prej pesë orësh në internet
dhe të ktheheshin pas një jave për një tjetër rezonancë. “Tek këta
persona, truri u modifikua menjëherë”.
Truri i personave që kanë
varësi nga interneti i ngjan atij të toksiko-dipendentëve dhe të
alkoolizuarve. Në një studim të botuar në janar, studiuesit kinezë
gjetën “materie të bardhë jonormale” – qeliza nervore të tepërta që i
shërbejnë shpejtësisë – në zonat e trurit që janë përgjegjëse për
vëmendjen, kontrollin dhe funksione të tjerë ekzekutivë. Një studim
paralel ka vërejtur ndryshime të ngjashëm në trurin e personave me
varësi nga lojërat elektronike. Dhe të dy studimet janë shfaqur në
rrugën e rezultateve të tjerë kinezë që lidhin varësinë nga interneti me
“anomali strukturore në materien gri”, më saktë një reduktim me 10 deri
20 përqind në zonën e trurit që është përgjegjëse për fjalën, kujtesën,
kontrollin motorrik, emocionet, informacionin ndjesor etj. Më keq
akoma, reduktimi nuk ndalet asnjëherë: sa më shumë kohë kalohet në
internet, aq më shumë truri shfaq shenja “atrofie”.
Pamjet e
rezonancës nuk tregojnë nëse ndodh më parë abuzimi apo ndryshimi
cerebral, por shumë mjekë thonë se bëhet fjalë për një konfirmim të
vëzhgimeve të tyre. “Ka pak dyshime mbi faktin që po bëhemi më
impulsivë”, thotë Aboujaoude i Stanfordit, dhe një prej shkaqeve është
përdorimi i teknologjive. Studiuesi kujton rritjen e diagnozave të
çrregullimeve obsesivo-kompulsivë dhe shqetësimeve nga mungesa e
vëmendjes dhe hiperaktiviteti, që në dekadën e fundit janë rritur me
66%: “Ka një marrëdhënie shkak-pasojë”.
Në fakt, hendeku mes një
interneto-dipendenti dhe një njeriu të zakonshëm që shohim në rrugë
është pothuajse inekzistent. Në studimet e parë, të kaloje më shumë se
38 orë në internet ishte një tregues i varësisë. Në bazë të atij
definicioni sot jemi të gjithë të varur, dhe shumë prej nesh janë që të
mërkurën pasdite, apo madje që të martën nëse është një javë plot me
angazhime. Tekstet aktualë për varësinë nga interneti janë cilësorë dhe
shfaqin një rrjet për fat të keq shumë të madh personash që janë të
gatshëm të pranojnë se janë të shqetësuar, janë pak komunikues apo të
obsesionuar nga interneti dhe që kanë bërë shumë tentativa për t’u
shkëputur. Por nëse është e vërtetë që e gjithë kjo nuk është e
shëndetshme, po kaq e vërtetë është që shumë njerëz nuk kanë asnjë
qëllim që të “bëhen mirë”.
Ashtu si varësia, edhe lidhja
dixhitale me depresionin dhe ankthin një herë e një kohë konsiderohej
një tezë qesharake. Një studim i kryer nga Carnegie Mellon University në
1998 nxirrte në pah që përdorimi i internetit për një periudhë dy
vjeçare lidhej me humorin melankolik, vetminë dhe humbjen e miqve në
botën reale. Por dikush vërejti që personat e intervistuar jetonin të
gjithë në Pitsburg. Pastaj, interneti ndoshta nuk të përgatit supën, por
ai nënkupton fundin e vetmisë, një fshat global miqsh dhe njerëzish që
ende nuk i njeh. Në fakt, kur Carnegie Mellon rikontrolloi studimin mbi
banorët e qytetit, disa vite më vonë, ata ishin më të lumtur se kurrë.
Por
në 5 vitet e fundit, shumë studime kanë persëritur dhe shumëfishuar
rezultatet e parë të Carnegie Mellon duke treguar që nëse një person ka
prirjen të kalojë shumë kohë në fshatin global, ai ndihet më keq.
Përdorimi i internetit shpesh zë vendin e gjumit, të aktivitetit fizik
dhe të kontakteve direktë, dhe kjo gjë mund të ndikojë edhe tek njerëzit
më të qetë nga natyra. Dhe impakti dixhital mund të zgjasë jo vetëm një
ditë apo një javë, por vite të tërë. Një studim i fundit në Amerikë i
bazuar mbi përdorimin që adoleshentët i bënin internetit në vitet
nëntëdhjetë ka zbuluar një lidhje mes kohës së kaluar online dhe
çrregullimeve te humorit në moshën e rritur. Edhe studiuesit kinezë kanë
gjetur një “efekt të drejtpërdrejtë” mes përdorimit intensiv të
internetit dhe zhvillimit të një depresioni real, ndërkohë që studiuesit
e Case Western Reserve University kanë pikasur një marrëdhënie mes
abuzimit me mesazhe, përdorimit të rrjeteve socialë dhe stresit,
depresionit dhe mendimeve për vetëvrasje.
Në përgjigje të kësaj
pune, një artikull në revistën Pediatrics ka informuar për shfaqjen e
një “fenomeni të ri, depresionit nga Facebook”, duke shpjeguar se
“intensiteti i botës online mund të çojë në depresion”. Sipas raportit
të publikuar nga akademia amerikane e pediatrisë, mjekët duhet të
përfshijnë pyetje për përdorimin e teknologjisë dixhitale në kontrollet e
përvitshëm mjekësorë.
Rosen, autori i “iDisorder” thekson
mbizotërimin e studimeve që tregojnë “një marrëdhënie mes përdorimit të
internetit, mesazheve, emailit, chat-it dhe depresionit tek
adoleshentët”, ashtu si dhe një “lidhje të fortë mes lojërave
elektronike dhe depresionit”. Por problemi duket të jetë cilësor, më
shumë se sa sasior: përvojat negative ndërpersonale – shumë të shpeshta
në internet – mund të sjellin spirale potenciale dëshpërimi. Për librin
“Bashkë por të vetmuar”, psikologia e Mit, Sherry Turkle ka intervistuar
më shumë se 450 vetë, pothuajse të gjithë adoleshentë ose 20-30
vjeçarë, duke i pyetur për jetën e tyre online. Dhe ndonëse në të
kaluarën ka shkruajtur dy libra në favor të teknologjisë duke dalë madje
edhe në kopertinën e revistës “Wired”, sot ajo denoncon një botë me
persona të trishtuar dhe të stresuar, të mbyllur në një marrëdhënie
utopike me makinat (lexo: kompjuterët) e tyre.
Në dëshmitë që ka
mbledhur, njerëzit e intervistuar thonë se telefonët dhe kompjuterët e
lëvizsshëm janë “vendi i shpresës”, vendi “prej ku vjen ëmbëlsia” në
jetën e tyre. Fëmijët përshkruajnë nëna dhe baballarë pak të
disponueshëm, të pranishëm dhe njëkohësisht me mendjen gjetkë. “Nënat
sot u japin qumësht bebeve të tyre apo u vënë biberonin ndërkohë që
bazhdojnë e shkruajnë mesazhe”, ka thënë Turkle për Shoqatën
Psikologjike Amerikane verën që kaloi. “Nëse një nënë nervozohet prej
mesazheve telefonikë, fëmija e percepton atë nervozizëm. Dhe do të ketë
prirjen që t’ia atribuojë këtë tension marrëdhënies së tij me nënën.
Eshtë një fenomen që po ndiqet me vëmendje maksimale”. Dhe ka shtuar:
“Teknologjia mund të na bëjë të harrojmë disa gjëra të rëndësishme të
jetës”.
Kjo zhdukje e reales është vërejtur sidomos mes nxënësve
dhe studentëve që Turkle ka intervistuar. Luftonin me identitete
dixhitalë në një fazë të jetës kur identiteti i tyre i vërtetë është
ende në formim e sipër. “Ajo që kam mësuar në shkollë të mesme”, i ka
thënë Turkles një djalosh me emrin Stan, “është profili, profili,
profili: si të krijoj një tjetër vetvete”. Eshtë një kurbë nervozuese
mësimi, një jetë e jetuar tërësisht në publik me kamerën e kompjuterit
të ndezur, me çdo gabim që rregjistrohet dhe ndahet me të gjithë, që
vihet në lojë deri kur mbërrin diçka tjetër, edhe më qesharake.
Vitin që kaloi, MTV kreu një
sondazh
mbi sjelljen në internet të spektatorëve të vet nga mosha 13 deri në
moshën 30 vjeç. Pothuajse të gjithë ndiheshin “të përcaktuar” nga ajo që
hidhnin në internet, të mbërthyer “nga detyrimi” për të publikuar
gjithmonë diçka dhe absolutisht të paaftë për t’u shkëputur nga frika se
mos humbisnin kushedi çfarë. “Kam parë mendjet më të mira të brezit tim
të shkatërruara nga marrëzia, të uritura, histerike, lakuriqe”: kështu
fillon poezia “Thirrja” e Allen Ginsberg, një absurd që hapet me të rinj
që “tërhiqen zvarrë” në agim në kërkim të një doze heroinë. Nuk është e
vështirë të imagjinohet skenari korrespondues i kohëve tona.
Vetëm një tjetër dritare Studimi
i fundit mbi internetin dhe depresionin është ndoshta më shqetësues. Me
miratimin e të interesuarve, universiteti shtetëror i Missourit ndoqi
në kohë reale sjelljet në internet të 216 të rinjve, 30% e të cilëve
shfaqnin shenja depresioni. Rezultatet e botuar në maj 2012, zbulojnë se
ata me depresion ishin frekuentuesit më fanatikë të internetit, ata që
kalonin më shumë orë me emaile, chat, lojëra elektronike dhe programe
file sharing. Ishin njekohësisht ata që hapnin, mbyllnin dhe ndërronin
dritare interneti më shpesh, duke kërkuar dhe duke mos gjetur atë që
shpresonin të gjenin.
Ngjajnë të gjithë me Doug, një student i
Midwestern, i cili kishte katër avatarë dhe mbante çdo botë virtuale të
hapur në kompjuterin e tij, bashkë me detyrat, emailet dhe lojërat e tij
elektronike më të preferuara. Ai i ka thënë Turkles se jeta reale është
“vetëm një tjetër dritare” dhe zakonisht “nuk është ajo më e mira”. Si
do të përfundojë? Eshtë kjo pyetja që ngjall më shumë frikë.
Në muajt e fundit shkencëtarët kanë filluar të sugjerojnë që
bota
jonë e dixhitalizuar mund të ushqejë forma të sëmundjeve mendore edhe
më ekstreme. Në Stanford, doktor Aboujaoude po studion nëse disa
identitete të caktuar dixhitalë mund të konsiderohen një lloj alter
egoje patologjike, si ata të dokumentuar në rastet e crregullimeve të
personaliteteve të shumëfishtë. Për të verifikuar idenë e tij,
Aboujaoude i dha njërit prej pacientëve, Richard, një njeri i sjellshëm
me një sjellje të pamëshirshme në lojën e pokerit online, testin zyrtar
për çrregullimin e personalitetit të shumëfishtë. Rezultati ishte
befasues. Pikaverazhi i tij ishte i barabartë me atë të pacientit tipik.
Vëllezërit Gold-Joel, një psikiatër në universitetin e Nju
Jorkut dhe Ian, një filozof dhe psikiatër në universitetin McGill – po
përpiqen të kuptojnë se deri në çfarë pike teknologjia mund të shkëpusë
lidhjet e njerëzve me realitetin, duke ushqyer haluçinacione, manira dhe
një psikozë, siç i ndodhi ndoshta Jason Russellit, regjisorit të Kony
2012. Ideja është që jeta online i ngjan asaj në një
metropol
të madh, i cili është i qepur e bashkuar nga kavo dhe modemë, por në
nivelin mendor jo më pak konkrete – dhe e vështirë – se sa jeta në Nju
Jork apo në Hong Kong. “Të dhënat konfirmojnë tezën që kush jeton në një
qytet të madh është më i ekspozuar ndaj riskut të psikozës se sa ata që
jetojnë në një qytezë apo një provincë”, shpjegojnë Ian-Gold. “Nëse
interneti është një lloj qyteti imagjinar, mund të ketë të njëjtin lloj
impakti psikologjik”.
Një ekip studiuesish i universitetit të
Tel Avivit po ndjek një rrugë të ngjashme. Në fundin e 2011 publikuan
ata që i konsiderojnë rastet e parë të dokumentuar të “psikozës së
lidhur me internetin”. Karakteristikat e komunikimit online janë në
gjendje të gjenerojnë “fenomene të vërtetë psikotikë”, konkluduan
autorët. Dhe më pas lëshuan një alarm për komunitetin mediatik: “Rritja e
shpejtë e përdorimit të internetit dhe përfshirja e tij e mundshme në
psikopatologjinë janë pasoja të reja të kohëve tona”.
Atëherë,
çfarë duhet bërë? Disa do të përgjigjeshin që nuk duhet të bëjmë asgjë,
pasi edhe studimet më të mirë rrotullohen përreth dilemës së përjetshme
se çfarë ndodh më parë, pra kush është shkaku e kush është pasoja. Janë
mjetet e komunikimit që dëmtojnë personat normalë me praninë e tyre
kudo? Apo janë personat normalë që tërhiqen prej mjeteve?
Në një
farë kuptimi, nuk ka rëndësi nëse ethet tona dixhitale provokojnë
sëmundje mendore, apo thjeshtë kufizohen që ta inkurajojnë. Ajo që ka
rëndësi është që njerëzit vuajnë. Të vënë përpara nga shpejtësia e
jetës, shkojmë drejt drogërave të ligjshme, dhe kjo ndihmon për të
shpjeguar përse Shtetet e Bashkuara ecin përpara me Xanax-in. Apo i
besojmë shpëtimit fals të të ashtuquajturit multitasking, që përthith
vëmendjen tonë edhe kur kompjuterin e kemi fikur. Dhe të gjithë ne, që
kur ka nisur marrëdhënia me internetin, kemi shfaqur tendencën që ta
pranojmë për atë që është, pa menduar shumë se si do të donim që të
ishte apo çfarë duam të shmangim. Duhet të reagojmë. Interneti është
ende yni dhe mundemi ta rimodelojmë. Në lojë është mendja jonë.
Futbollisti shqiptar nga Bogovina e Tetovës Blerim 